Organ nakli modern tıbbın en büyük başarılarından biridir. Böbrek, karaciğer, kalp, kornea gibi organların nakli binlerce insana yeni bir yaşam şansı verir. Ancak bu konu sadece tıbbi değil, aynı zamanda hukuki, dini ve toplumsal boyutlarıyla da tartışılmaktadır.
Uluslararası Deneyim
-
Türkiye: “Opt-in” modeli uygulanıyor. Yani kişi veya ailesi onay verirse bağış mümkün oluyor. Donör kartı sistemi, kampanyalar ve ailelere sosyal destek bağış kabulünü artırmış durumda.
-
ABD: Yine “opt-in” modeli var. Güçlü kayıt bankaları, şeffaf bekleme sistemi ve ailelere psikolojik destek süreci etkili kılıyor.
-
İspanya: Dünyanın en başarılı örneği. “Opt-out” sistemi geçerli, yani herkes otomatik donör kabul ediliyor; sadece yazılı şekilde reddedenler sistem dışına çıkıyor.
Azerbaycan’da Durum
Azerbaycan’da da “opt-in” modeli geçerli. Ancak bağış azlığı, dini ve kültürel tereddütler, bilgi eksikliği sürecin yaygınlaşmasını engelliyor. 2025’in ilk 8 ayında 203 nakil yapıldı. En çok böbrek ve karaciğer ihtiyacı var. Buna rağmen hâlâ 1.000’den fazla kişi nakil bekliyor.
2008’den bu yana önemli ilerlemeler yaşandı: İlk karaciğer nakli, ardından böbrek nakilleri başarıyla yapıldı. Başarı oranı %95’in üzerinde. Ancak asıl sorun donör eksikliği.
Dini ve Toplumsal Bakış
Toplumda ölüden organ alınmasına dair korkular ve dini çekinceler mevcut. Oysa İslam’a göre organ bağışı hayat kurtarma amacıyla yapılırsa caizdir. Ancak organ ticareti kesinlikle yasak ve günah sayılır.
Bazı vatandaşlar kendi istekleriyle organlarını vasiyet ediyor. Fakat kayıtlı ölü donör sayısı sadece birkaç yüz kişidir; 10 milyondan fazla nüfus için bu sayı çok düşük.
Psikolojik Boyut
Nakil bekleyen hastalar uzun yıllar stres altında yaşıyor. Donör yakınları için ise tek teselli, sevdiklerinin organlarının başka birine hayat vermesi oluyor. Uzmanlar, devlet bünyesinde özel bir psikolojik destek biriminin kurulmasını öneriyor.
Hukuki Çerçeve
Ülkede iki ana yasa bu süreci düzenliyor. Teorik olarak hem canlı donörden hem de ölüden organ alma mümkündür. Ancak pratikte donör kayıt sistemi zayıf, mekanizmalar net değil. Bu durum yasa dışı organ ticareti riskini artırıyor.
Gelecek Perspektifi
Uzmanlar gelecekte genetiği değiştirilmiş hayvan organlarının insanlara naklinin mümkün olabileceğini söylüyor. Ancak bugünkü şartlarda toplumun desteği ve bağış bilinci olmadan ilerleme zor.
Sonuç
Azerbaycan’da organ nakli tıbbi açıdan ilerleme kaydetse de, donör eksikliği büyük bir engeldir. Çözüm için:
-
Toplumsal bilinçlendirme,
-
Dini liderlerin desteği,
-
Güçlü yasal mekanizma,
-
Psikolojik destek sistemleri gereklidir.
Organ bağışı sadece tıbbi değil, aynı zamanda insanlığın en büyük insani seçimlerinden biridir.
