Önümüzdeki aylarda Azerbaycanlıları et ve et ürünleri fiyatlarında belirgin bir artış bekliyor. Uzmanlar uyarıyor: ülke, özellikle canlı hayvan ithalatına giderek daha bağımlı hâle geliyor ve bu kıtlığa yol açabilir.
Kısa süreye kadar iç talebin yaklaşık %20’si ithal hayvanların kesimiyle karşılanıyordu — bu yüzden fiyatların yükseleceği açıklanıyor, diyor tarımsal reformları destekleyen sivil toplum kuruluşu başkanı Vahid Magerramov. Buna göre ürün ithal kökenli olmasına rağmen istatistiklerde yerli üretim olarak gösteriliyordu; bu da istikrar illüzyonu yaratıyordu. Ancak durum hızla değişiyor.
Kazakistan ve Kırgızistan canlı hayvan ihracatını durdurdu; diğer ülkelerin de aynı yolu izlemesi bekleniyor. Kendi hayvan varlığının azalmasıyla birlikte bunun et sıkıntısı için zemin hazırladığı belirtiliyor. Uzmanlar hayvan sayısının kritik seviyeye ulaştığını söylüyor ve bunun piyasaya çok hızlı yansıyabileceğini ekliyorlar. Bazı tahminlere göre kemikli dana etinin kilogramı 20 manatı aşabilir. Yerel hayvancılığı teşvik edecek acil önlemler alınmazsa fiyat artışının süreceğini belirtiyor: “Durum çiftçilere destekten gıda güvenliği politikalarının gözden geçirilmesine kadar kapsamlı bir yaklaşım gerektiriyor. Bunu yapmazsak ülke sadece kıtlıkla değil, aynı zamanda temel tüketim ürünlerinin daha da pahalanmasıyla da karşılaşabilir.”
Bu bağlamda Kazakistan örneği özellikle endişe verici: boğa ihracatına getirilen yasak 2025 Ekim sonuna kadar uzatılmasına rağmen et fiyatları hâlâ yüksek — yaklaşık 5.000 tenge/kg. Eski tarım bakan yardımcısı Toleutai Rahimbekov, aksi halde Kazakların Özbekistan gibi yerlerden daha pahalı ithal et almak zorunda kalacağını söyleyerek süresiz ihracat yasağı önerdi.
Kırgızistan’da artan ihracat da et fiyatlarının keskin yükselişiyle ilişkilendiriliyor. Bu yüzden Kırgızistan daha önce et ihracatına geçici yasak getirmişti; şimdi ise inek, koyun ve keçi ihracatını yasaklamayı yeniden değerlendiriyor.
Durumu daha da zorlaştıran etkenlerden biri de yem fiyatlarındaki artış; bu da hayvancılık maliyetlerini yükseltiyor ve tüketim sepetinin genel fiyatını yukarı çekiyor. Azerbaycan’da zaten canlı hayvan açığı ve iç üretimde düşüş varken, dışardaki bu gelişmeler et fiyatlarının market raflarında artma riskini güçlendiriyor.
Diğer yerel uzmanlar da yıl sonuna kadar Azerbaycan’da dana etinin önemli ölçüde pahalanabileceğini söylüyor. İktisatçı Razi Abbasbeyli’ye göre yıl sonuna kadar dana eti fiyatları %20–%50 arasında yükselebilir. Başlıca nedenler olarak yem fiyatlarının son üç yılda %80 artması, mera ve yem ekili alanlarının daralması ve hayvan varlığının azalması gösteriliyor: 2020–2024 arasında büyükbaş sayısı 188 bin azaldı, küçükbaş ise 2016’dan beri yaklaşık 1 milyon eksildi.
Ayrıca ithal yem, katkı maddeleri ve ilaçların fiyatı da son altı ayda yaklaşık %20 yükseldi — bu da yerli et üretiminin maliyetini artırıyor. “Yem ekili alanları önemli ölçüde azaldı. Bugün yonca yaklaşık 386 bin hektar, toplam işlenen tarla arazisi ise 1,82 milyon hektarı geçmiyor. 394 bin hektarlık yem tarımı alanının yalnızca bir kısmı hayvancılık için kullanılıyor; geri kalan kısmı kanatlı ve insan tüketimine yönelik ürünlere gidiyor. Yerli yem üretimi sektörün ihtiyaçlarını karşılamaktan uzak.” diyor uzman.
Bunun sonucu olarak hayvan sayıları da düşüyor. Büyükbaş sayısı 2020–2024 arasında 2,647 milyondan 2,460 milyona gerileyerek 187,9 bin azaldı; sadece son yılda yaklaşık 45 binlik düşüş var. Küçükbaşta ise 2016–2017’den bu yana yaklaşık 1 milyonluk azalma kaydedildi (8,7 milyonlardan 7,7–7,8 milyonlara). Bu durum et üretimini etkiliyor ve perakende arzını kısıtlıyor.
İthal yem, katkı maddeleri ve veteriner ilaçlarının fiyat artışı da ek baskı oluşturuyor: A. Abbasbeyli son 6 ayda bu kalemlerin yaklaşık %20 pahalandığını söylüyor. “Ülkede yemlerin yaklaşık %15’i ithal ediliyor; bu da et maliyetlerini belirgin biçimde yükseltiyor. Şu anda kemikli dana eti 15–16 manat/kg, bir yıl önce 11–12 manat civarındaydı. Tahminlere göre yıl sonuna kadar et fiyatlarında en az %20, en fazla %50 artış olabilir.”
Hatta 2018’de resmi olarak yüksek seviyede öz yeterliliğin bildirildiği dönemde bile Azerbaycan hayvancılığında alarm işaretleri belirmeye başlamıştı. Devlet Gümrük Komitesi verilerine göre et ithalatı 2017’de bir önceki yıla göre 2,5 kat artmıştı. Buna rağmen Devlet İstatistik Komitesi raporları aynı dönemde iç üretimde artış göstermiş göründü. V. Magerramov’a göre bu “artış” gerçek sektör gelişimi değil, zorunlu kitlesel kesimle açıklanıyor: pamuk kampanyası mera ve otlakları azaltmıştı.
2017’de büyükbaş sayısı 9,8 bin, koyun ve keçi sayısı 62,3 bin azaldı ve bu eğilim sonraki yıllarda da sürdü. Uzman, büyük oyuncuların ithalatı artırarak yerel çiftçilere darbe vurduğunu söylüyor. Sonuçta pamuk ihracatı geçen yıl 199 milyon dolar artarken et ithalatı 312 milyon dolar — %56,7 artış gösterdi: “Mera alanlarının pamuk ekimine açılması çiftçilere neredeyse 312 milyon dolarlık gelir kaybettirdi ve yüksek kalorili yerli ürün eksikliğine yol açtı. Buna rağmen halkın alım gücü zayıf olmasına karşın son 10 yılda et ve süt ürünleri iki katına çıktı.”
Resmi maliyet ve perakende fiyat arasındaki fark da belirgin. Devlet İstatistik Komitesi verilerine göre geçen yıl 152,8 bin ton dana eti ve 88,9 bin ton koyun-keçi eti üretildi. 1 kg dana etinin maliyeti 4,4 manat, toptan fiyatı 5,1 manat olarak hesaplanmış; oysa perakende çok daha yüksek.
Liberal Ekonomistler Merkezi Başkanı Akif Nasirli’ye göre düşük gösterilen resmi veriler gerçek piyasa koşullarını yansıtmıyor; zira çiftçiler otlak sıkıntısı içinde çalışmak zorunda kalıyor.
