Azerbaycan’da son istirahat yerinin fiyatı artık kent emlak piyasasına benzer hale geldi. Ücretsiz mezar yeri garantisi veren yasalara rağmen, giderek büyüyen bir kara piyasa mezarlıkları sessiz kazanç alanlarına dönüştürdü — konum ve “prestij”e bağlı olarak fiyatlar 100 ila 30.000 manat arasında değişiyor.
KhazarTV’nin haberine göre, mezarlık alanlarının neredeyse tamamı fiilen özelleştirilmiş durumda.
“Bazı mezar yerleri 250 manata satılıyor, ama fiyatlar değişiyor,” dedi bir Bakü sakini. “Akrabalarınızın yanına gömülmek isterseniz 300 manat. Merkez Bakü’de ise fiyatlar 1.000 manat ve üzeri başlıyor — bu tam bir rezalet.”
Başkent dışında durum pek farklı değil. Müşfik yerleşiminden bir sakin, oradaki mezarların 350–400 manat arasında olduğunu söyledi. “Bu fiyatlara rağmen başka çaremiz yok – herkes sevdiklerini bir yere gömmek zorunda,” dedi.
Karşılaştırmak gerekirse, cenaze hizmetleri için resmi devlet ücreti Müslümanlar için 63, diğer dinler için 49 manat – şu anda gayriresmî piyasada dönen tutarların küçük bir kısmı.
Yasal Hak, Ticarete Dönüştü
Azerbaycan yasalarına göre mezarlık arazileri kamu malıdır. Ancak onlarca yıllık zayıf denetim ve bürokratik boşluklar, mezarlık görevlileri, aracılar ve hatta özel kişilerin temel bir sosyal hakkı paraya çevirmesine olanak tanımıştır.
Hukukçular, sorumluluğun belediyeler ile yerel din idareleri arasında bulanıklaştığını, bunun da yolsuzluğu körüklediğini ve yas sürecini bir pazarlığa dönüştürdüğünü belirtiyor.
“Yasa açık, ama uygulanmıyor,” diyen bir şehir planlamacısı ismini vermemeyi tercih etti. “Hiç kimse sorumluluk almak istemiyor, çünkü mezarlık ekonomisi sessizce birçok çıkarı besliyor.”
Ahlaki Sınırlar Aşıldı
İlahiyatçı Ağa Hacıbeyli bu durumu “ahlaki bir çöküş” olarak nitelendirdi.
“Ölümden kâr elde etmek – acıyı ticarete dönüştürmek – insan onurunun altındadır,” dedi. “Bazı mezarlıklarda tanık olduklarımız sadece yasal bir başarısızlık değil, ulusal bir utançtır.”
Hacıbeyli, yeni mezarlıkların ve alternatif defin alanlarının oluşturulması çağrısında bulunarak, devletin sessizliğinin kutsal mekânlarda açgözlülüğü normalleştirme riski taşıdığını söyledi.
Siyasi Tepki ve Kamu Güvensizliği
Milletvekili Ceyhun Memmedov, meselenin kamu arazilerinin yönetimindeki derin kusurları ortaya çıkardığını belirtti.
“Mezarlıkların belediye yönetimine devrini hızlandırmalıyız,” dedi. “Varlıklı vatandaşlar aile kullanımı için tüm bölümleri çitle çeviriyor – bu da kamusal alanın fiilen özelleştirilmesi demek.”
Ancak eleştirmenler, parlamentonun tepkisinin çok geç geldiğini söylüyor. Gayriresmî mezarlık piyasası yıllardır yerel makamların sessiz bilgisiyle açıkça faaliyet gösteriyor. Bunu yasaklamaya yönelik girişimler defalarca sonuçsuz kalmış – analistlere göre bu, kurumsal ataleti ve siyasi irade eksikliğini yansıtıyor.
Yönetimde Derin Bir Kriz
Uzmanlara göre skandal, münferit bir istismar değil, daha derin bir bozulmanın göstergesi — hatta ölümün bile özel anlaşmalarla yönetildiği bir sistemin ürünü.
Sosyologlar, defin gibi temel bir hakkın bile ticari bir işleve dönüşmesinin, halkın devletin ahlaki otoritesine olan inancını zedelediğini söylüyor.
“Bu yalnızca ekonomik bir sorun değil,” dedi bir yorumcu. “Asıl mesele, onurun da bir bedeli olduğu fikri — ve devletin buna sessiz kalması.”
Yasaların insana onurlu bir cenaze hakkı tanıdığı bir ülkede, yeraltı mezarlık piyasasının varlığını sürdürmesi, hesap verebilirlik, etik ve kamusal alanın sessiz ticarileşmesi hakkında rahatsız edici sorular doğuruyor.
