Novosti Kavkaza’ya verdiği röportajda Bakü’lü siyasi analist Elmira Talyibzade, Azerbaycan’ın Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) zirvesindeki yeni statüsünün değişen bölgesel düzeni vurguladığını söyledi: Hazar havzası Bakü’nün gündemi etrafında konsolide olurken, Moskova Güney Kafkasya’da varsayılan arabulucu rolünü kaybediyor.
Talyibzade, Tianjin’deki zirveyi örgütün tarihindeki en büyük toplantı olarak nitelendirdi; 20 devletin liderleri ve sekiz uluslararası kuruluş hazır bulundu. Azerbaycan için ana sonucun biçimsel değil sembolik olduğunu söyledi: Bakü’nün artık yalnızca bir katılımcı değil, Orta Asya, Hazar ve Avrupa’yı birbirine bağlayan alt-bölgesel bir lider olarak tanınması.
Çin’in ekonomik çekim gücü
Ona göre ŞİÖ, Pekin’in ideoloji değil “ekonomik çekim gücü”nü yansıttığı bir platform haline geldi.
“Çin artık ŞİÖ’yü eşitlerin bir araya geldiği bir platform olarak kullanmıyor” dedi Talyibzade. “Bu örgütü altyapısını, yatırımını ve teknolojisini genişletmek için bir araç olarak kullanıyor. Bizim için bu bir risk değil, bir fırsat. Azerbaycan bağımsızlığını koruyarak katılım gösterebilir.”
Azerbaycan’ın geçmişteki performansı, onun görüşünü pekiştiriyor. Bakü–Tiflis–Ceyhan petrol boru hattı ve Bakü–Tiflis–Kars demiryolu gibi büyük projeler Batı finansmanı olmadan inşa edildi. “Aynı ilke Çin için de geçerli olacak” dedi. “Yatırım hoş karşılanır ama kontrol Azerbaycan’da kalır.”
Ortaklık statüsü, üyelik değil
Azerbaycan, Tianjin’de resmen ŞİÖ ortak statüsü aldı. Talyibzade, Bakü’nün hiçbir zaman tam üyeliği önceliklendirmediğini, çünkü Hindistan’ın muhtemelen engelleyeceğini bildiğini söyledi. “Her ne pahasına olursa olsun katılmak amaç değildi” diye vurguladı. “Önemli olan Azerbaycan’ın örgüt içindeki ağırlığının tanınmasıdır. Ortaklık statüsü bunu güvence altına alıyor.”
Moskova olmadan yeni diplomasi
Ona göre en dikkat çekici gelişme kulislerde yaşandı: Pakistan ve Ermenistan ilk kez diplomatik ilişkiler kurdu. Talyibzade bunun Bakü tarafından teşvik edildiğini söyledi. “Bu tesadüf değildi” dedi. “Bu, artık Moskova’ya bağımlı olmayan yeni bir Kafkas diplomasisini işaret ediyor.”
Ayrıca Karabağ ihtilafı için birincil forum olan AGİT Minsk Grubu’nun fiilen kapanmasına dikkat çekti. “Sovyet döneminden bu yana ilk kez, Bakü ve Erivan arasındaki müzakereler Rusya’nın katılımı olmadan ilerliyor” dedi.
Türkiye güvenlik çıpası
Talyibzade, Türkiye’nin rolünün bölgesel denge için artık merkezi olduğunu söyledi. Türk Devletleri Teşkilatı aracılığıyla Ankara bir güvenlik garantörü işlevi görüyor. “Türkiye’nin varlığı bölgeyi fiilen hafif bir Hazar NATO’suna dönüştürüyor” dedi. “Bu, Ermeni rövanşizmine veya İran baskısına karşı caydırıcıdır.”
Ayrıca Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in, Ankara’dan bazen daha kolay bir şekilde Orta Asya liderleriyle koordinasyon sağladığını ve Azerbaycan’ın Türk dünyasında bir köprü işlevi gördüğünü ekledi.
Moskova kenarda
Zirvede dikkat çeken bir eksiklik vardı: Cumhurbaşkanı Aliyev ve Cumhurbaşkanı Vladimir Putin görüşmedi. Talyibzade bunun, yaz başında bir AZAL uçağının düşürülmesinin ardından ilişkilerin soğumasını gösterdiğini söyledi. “Beklenti, Moskova bölgesel projelere karışmazsa gerilimi azaltmak için dar bir pencere olmasıdır” dedi. Ancak Rusya’nın özür dileyeceğinden veya tazminat ödeyeceğinden şüphe duyduğunu ifade etti.
Barışma girişimleri ortaya çıktı — Rusya’daki Azerbaycanlılara madalya verilmesi, Birinci Başkan Yardımcısı Mehriban Aliyeva’ya erken doğum günü tebrikleri, hatta Moskova’da yeni bir Haydar Aliyev anıtı. Yine de Talyibzade, bu jestlerin sembolik olduğunu uyardı. “Gerçek tavizler olmadan Bakü’nün tavrını yumuşatması olası değil” dedi.
İran’ın kırmızı çizgisi
Ona göre İran’ın temel kaygısı Zengezur koridoru. Tahran, “ülke dışı” olarak algıladığı herhangi bir projeye karşı çıkıyor, ancak Bakü söz konusu 43 kilometrelik hattın tamamen Ermenistan’ın tanınmış egemen toprakları içinde bulunduğunu savunuyor. “Cumhurbaşkanımız bunu açıkça belirtti” dedi. “Herhangi bir soru Yerevan’a yöneltilmeli, Bakü’ye değil.”
Aynı zamanda İran’la ciddi bir tırmanma riskini küçümsedi. Daha büyük sürtüşmenin, Azerbaycan’ın İsrail ile yakın ortaklığından kaynaklandığını söyledi — Tahran’ın kabul etmekte zorlandığı bir unsur.
Abraham Anlaşmaları 2.0 mı?
Bu noktada Talyibzade, Azerbaycan’ın yeni bir Abraham Anlaşmaları turuna dahil edilebileceğini öne sürdü. “Bakü, İsrail ile Türkiye, Türkiye ile Suriye ve potansiyel olarak İsrail ile Suriye arasında diyalog için zaten bir mekân” dedi. “Bizim katılımımız Azerbaycan’ın başarılı bir arabulucu ve topraklarını kurtarıp barışa ulaşmış bir ülke olarak uluslararası imajını güçlendirecek.”
İkinci dalganın sadece Orta Doğu devletlerini değil, aynı zamanda Güney Kafkasya ve Orta Asya’yı da kapsayabileceğini öne sürdü.
Bölgenin konsolidasyonu
Azerbaycan için ŞİÖ zirvesi daha geniş hedefleri vurguladı. Bakü, Hazar limanının ikinci aşamasına, planlanan bir deniz altı enerji kablosuna ve Hazar’ı yalnızca petrol merkezi değil, aynı zamanda yeşil enerji merkezi yapabilecek yenilenebilir enerji projelerine yatırım yapıyor. Orta Koridor için AB’nin 10 milyar dolarlık finansmanı, Avrupa’nın önemini kavradığını gösteriyor.
“2020’den bu yana perspektif açıktır” diye sonuca vardı Talyibzade. “Azerbaycan bölgeyi kendi gündemi etrafında konsolide ediyor, Orta Asya ile Avrupa arasında merkezi bağlantı haline geliyor.”
