Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) üye ülkelerinin liderleri, bölgesel barış, güvenlik ve entegrasyonun gündeme hâkim olduğu 12. Devlet Başkanları Zirvesi için Azerbaycan’ın kadim kenti Gebele’de bir araya geldi. Üye devletler, Azerbaycan ile Ermenistan arasında imzalanan Washington Bildirisi’ni Güney Kafkasya’da kalıcı barış için bir dönüm noktası olarak nitelendirdi.
Kırgızistan: Caparov Barış Anlaşmasını Övdü, Hızlı Ortak Eylem Çağrısı Yaptı
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Washington Bildirisi’ni “Güney Kafkasya’da barış ve istikrarın sağlanması yönünde atılmış önemli bir adım” olarak tanımladı. Zirvede konuşan Caparov, TDT’nin küresel ve bölgesel krizlere hızlı yanıt verebilecek mekanizmalar geliştirmesi gerektiğini vurguladı.
“Türk dünyasının karşılaştığı zorluklara anında yanıt verebilmesi için mekanizmalar geliştiriliyor,” dedi Caparov.
Kırgız lider, Afganistan’daki insani krizi ve Gazze’deki çatışmaları gündeme getirerek, çözümlerin uluslararası hukukla uyumlu olması gerektiğini vurguladı. Ayrıca, Kırgızistan’ın 30 Kasım’da parlamento seçimleri düzenleyeceğini, Türk devletlerinden gözlemciler davet ettiğini ve 2026’da 6. Dünya Göçebe Oyunları için hazırlıkların sürdüğünü duyurdu.
Caparov, Bişkek’in TDT bünyesinde ekonomik, ticari ve yatırım iş birliği için yeni bir yol haritası hazırladığını ve dijital belge değişimini kolaylaştırmak amacıyla elektronik imzaların karşılıklı tanınması girişimini başlattığını açıkladı.
Kazakistan: Tokayev Siber Güvenlik Konseyi ve “TDT+” Ortaklığı Önerdi
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokayev, TDT’nin kapasitesini ve küresel etkisini genişletmek amacıyla bir dizi stratejik girişim sundu. Bunlar arasında, sınır ötesi dijital tehditlere karşı savunmayı koordine etmek için bir TDT Siber Güvenlik Konseyi kurulması önerisi de yer aldı.
“Siber saldırılar artık sınır tanımayan bir tehlike haline geldi,” dedi Tokayev. “Siber Güvenlik Konseyi, koordinasyonu güçlendirerek ortak dayanıklılığımızı artıracaktır.”
Tokayev ayrıca, TDT çalışmalarına ilgi gösteren ülkeleri kapsayacak “TDT+” ortaklık formatını destekledi ve bunu “iş birliğimizin doğal bir genişlemesi” olarak nitelendirdi.
Çevre konularına değinen Kazak lider, Hazar Denizi’nin azalan su seviyesinin büyük bir ekolojik ve ekonomik tehdit oluşturduğunu belirterek dijital teknolojiler aracılığıyla ortak izleme çabaları çağrısında bulundu. Ayrıca, dijital yenilik merkezi, enerji verimliliği konseyi ve ulaşım koridorlarını modernize edecek ileri yapay zekâ araçlarının kurulmasını önerdi.
Tokayev, Kazakistan’ın 2026’da Türk Ticaret ve Sanayi Odası’na başkanlık edeceğini ve yeni bir sanayi iş birliği formatı başlatacağını belirtti. Ayrıca, Asya-Avrupa taşımacılığının %85’inin Kazakistan topraklarından geçtiğini vurguladı.
Türkiye: Erdoğan Türk Dili Günü Önerdi, Barış Çabalarına Destek Verdi
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 15 Aralık’ın “Türk Dili Ailesi Dünya Günü” olarak tanınmasını önerdiğini ve bu öneriyi yaklaşan Semerkant UNESCO Konferansı’nda gündeme getireceğini açıkladı.
“Türk dünyası, süregelen savaşlar ve bölgesel gerilimler karşısında net ve ortak bir duruş sergilemelidir,” dedi Erdoğan.
Erdoğan, Türkmenistan’ın TDT’ye tam üyeliğini desteklediğini ve Azerbaycan–Ermenistan Washington Bildirisi’ni barışa yönelik olumlu bir adım olarak karşıladığını ifade etti. Türk savunma sanayileri arasında daha yakın iş birliği çağrısında bulundu ve bloğun rekabet gücünü korumak için bilim ve teknoloji alanlarında ortak yatırımlar yapılması gerektiğini vurguladı.
Sembolik bir jestle, liderlere birleşik Türk alfabesiyle basılmış özel baskı Cengiz Aytmatov eserleri hediye etti ve gelecek yıl Ankara’da bir Türk Dünyası Yayıncılar Kongresi düzenleme planını duyurdu.
Özbekistan: Mirziyoyev Yeniden İnşayı Övdü, Güvenlik Diyaloğu Önerdi
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Şuşa, Hankendi ve Ağdam’daki savaş sonrası yeniden yapılanma çalışmalarını överek, hızlı ilerlemenin “tüm Türk milletleri için gurur kaynağı” olduğunu söyledi.
“Washington Bildirisi sadece ikili bir anlaşma değildir – bölgemizde barış ve istikrarın temelini güçlendirmektedir,” dedi.
Mirziyoyev, 2026 yılında Semerkant’ta TDT istihbarat başkanlarının ilk toplantısına ev sahipliği yapmayı önerdi. Bu toplantının Afganistan, Gazze ve İran’ın nükleer programı gibi konularda bölgesel ve küresel güvenlik koordinasyonunu geliştirmeyi amaçlayacağını belirtti.
Azerbaycan: Aliyev Daha Güçlü Bir Türk Dünyası Vizyonu Ortaya Koydu
Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Teşkilatın artan jeopolitik etkisine dikkat çekerek “TDT bir iş birliği platformundan küresel ölçekte önemli bir aktöre dönüştü,” dedi. Azerbaycan ile Türkiye’nin geçen yıl 25’ten fazla ortak askerî tatbikat düzenlediğini belirten Aliyev, 2026’da yapılacak TDT ortak askerî tatbikatlarına üye ülkeleri davet etti.
Aliyev ayrıca, 1926’da Bakü’de düzenlenen Birinci Türkoloji Kongresi’nin 100. yıl dönümünün “Türk dünyasında dilsel ve kültürel birliğin yüzyılı” olarak kutlanmasını önerdi.
“Tarihî ve etnik köklerimiz, ortak dillerimiz ve değerlerimiz bizi tek bir aile olarak birleştiriyor,” dedi.
Azerbaycan lideri, ülkesinin Orta Koridor’dan Zengezur hattına kadar küresel enerji ve ulaşım ağlarındaki büyüyen rolünü vurgulayarak bu bağlantıları “Türk asrının stratejik damarları” olarak tanımladı.
Ortak Bir Vizyon Zirvesi
Liderler, Gebele Zirvesi’ni birlik, dayanıklılık ve ileriye dönük iş birliği mesajıyla kapatarak, güvenlik, ticaret, yenilik ve kültür alanlarında bağları güçlendirme sözü verdiler. Bir sonraki TDT Zirvesi’nin bu taahhütleri temel alarak daha bütünleşmiş ve kendine güvenen bir Türk dünyası vizyonunu ilerletmesi bekleniyor.
