8 Ağustos 2025’te Washington’da gerçekleşen Ermenistan ve Azerbaycan zirvesi, sadece kağıt imzalamaktan ibaret değildi. Bu, Güney Kafkasya’daki eski düzenin çöktüğü ve yeni bir düzenin şekil almaya başladığı andı.
Onlarca yıl boyunca bu bölgedeki diplomasi, tükenmiş bir senaryo izledi. Moskova, değiştirilemez bir arabulucu rolünü oynarken, Batılı aktörler kenarda dolaşıyor ve “barış” savaşlar arasındaki duraklamalarla ölçülüyordu. Şimdi bu senaryo yırtıldı. Amerika Birleşik Devletleri, bir yorumcu olarak değil, yeni bir bölgesel tasarımın başlıca mimarı olarak devreye girdi.
Gözlemciden Mimaraya
Barış deklarasyonu ve Trump’ın Uluslararası Barış ve Refah Yolu (TRIPP), sembolik jestlerin ötesinde bir anlam taşıyor. Washington sadece arabuluculuk yapmadı; aynı zamanda Avrasya’daki en stratejik koridorlardan birinde 99 yıllık bir paya sahip oldu — Azerbaycan’ı Ermenistan üzerinden Nahçıvan’a bağlayan bir güzergah.
Bu, derin bir değişim. Amerika, bu hamlesiyle Güney Kafkasya altyapısına doğrudan erişim sağlayan ABD-affiliated şirketlerine ve Washington’a hem Erivan hem de Bakü üzerinde kalıcı bir ekonomik lever sağladı. Tek bir adımda, Amerika, Rusya’nın askeri üslerine ve boru hattı politikalarına karşı bir denge kurmuş oldu.
Yeni imzalanan ABD-Azerbaycan Stratejik Ortaklık Şartı, bu dönüşümü pekiştiriyor. Önümüzdeki altı ay içinde, enerji, yapay zeka, güvenlik ve ticaret alanlarında daha derin işbirliğinin temelleri atılacak — Amerika’nın bölgenin uzun vadeli yolculuğuna entegre olabileceği alanlar.
Rusya’nın Kaybı, İran’ın Dileması
Rusya için kayıp belirgin. AGİT Minsk Grubu artık yok, Kollektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) barış güçleri anlaşmada yer almıyor ve Moskova’nın TRIPP hakkındaki “endişeleri”, direnişten ziyade teslimiyet gibi görünüyor. Üç on yıl süren arabulucu tekelinin sonu geldi — hem de Rusya’nın şartlarıyla değil.
İran’ın durumu daha karmaşık. Resmi olarak, Tahran barış anlaşmasını memnuniyetle karşılıyor. Ancak gayri resmi olarak, Ermenistan’ı dışlayarak Azerbaycan–Türkiye köprüsündeki rolünü geride bırakacak bir koridordan, sınırlarına yakın Amerikan etkisi kurulmasından ve Çin-İran Kuşak ve Yol projelerinin karmaşıklaşmasından endişe ediyor. İran işbirliği dilini konuşuyor ancak çevrelenme risklerini sessizce hesaplıyor.
Türkiye’nin Sessiz Zaferi
Ankara, masada oturmadan bu anlaşmadan kazanç sağladı. TRIPP, Türk dünyasının bağlarını güçlendiriyor, Azerbaycan’ın Avrupa enerji güvenliğindeki rolünü artırıyor ve Ermenistan’ı Türkiye ile normalleşmeye doğru itiyor — Erivan bunun istemiyor olabilir, ancak belki de başka seçeneği yok.
Avrupa ve Çin Kenarda
AB, bir zamanlar Brüksel’de barış görüşmeleri düzenlemeyi isteyen, şimdi sadece kenardan nazikçe onay vermekle yetiniyor. Çin de, eğer TRIPP İran üzerinden tercih ettiği transit yollarına ciddi bir rakip olursa, dikkatle planladığı ticaret haritalarının bozulduğunu görebilir.
Sovyet Sonrası Modelin Sonu
Buradaki gerçek hikaye sadece anlaşma değil — Sovyet sonrası çatışma çözüm modelinin ölümü. Moskova liderliğindeki çok taraflılık, “zaferin hakları” ve donmuş çatışmaların politika aracı olarak kullanılması dönemi sona eriyor. Bunun yerine gelen, ABD liderliğindeki ikili diplomasi, askeri tehditler yerine ekonomik teşvikler ve küçük ama stratejik olarak önemli bir bölge üzerinde küresel güçlerin gerçek bir rekabetidir.
Gelecek Tehlikeler
Bu barış devam edecek mi? Bu, sadece imzalardan fazlasına bağlı. Ermenistan, toprak iddialarını terk etmek için anayasasını değiştirmeli; Azerbaycan, bu ABD aracılığındaki düzenin yatırım yapmaya değer olduğuna inanmalı. Rusya, fırsatlar arayacak, İran temkinli olacak ve Erivan’daki iç politika hâlâ süreci baltalayabilir.
Ama şimdilik, Amerika Birleşik Devletleri, Güney Kafkasya masasında bir yer — aslında başkanlık koltuğunda — geri almış durumda. Azerbaycan daha güçlü, Ermenistan daha az izole, Türkiye stratejik olarak güçlenmiş ve Rusya zayıflamış durumda.
Eğer 8 Ağustos diplomasi için bir zaferse, aynı zamanda bir uyarıdır: bu bölgede, jeopolitik boşluklar uzun süre boş kalmaz. Washington birini doldurdu — soru şu ki, ne kadar süreyle?
