Rusya Dışişleri Bakanlığı, 25 Aralık 2024’teki AZAL uçağı felaketiyle ilgili sigorta ödemelerine dair uzun bir açıklama yaptı. Metin, karakteristik bir şekilde öfkeli bir tonda kaleme alınmış olup, içinde rakamlara ve gürültülü ifadelere rastlanabiliyor.
«Rus sigorta şirketi AlfaSigorta, Şubat 2025’ten itibaren Azerbaycan Havayolları uçağının (Bakü–Grozni seferi) felaketiyle ilgili sigorta ödemelerini gerçekleştirmektedir. Azerbaycan havayolu şirketine uçak için tam sigorta bedeli — 1,003 milyar ruble (12 milyon dolardan fazla) ödenmiştir.
Uçaktaki 62 yolcudan 46’sının yaralanmaları ve hayatını kaybetmeleriyle ilgili talepler tamamen çözümlenmiştir… Bugüne kadar mağdur yolculara ve ölenlerin yakınlarına toplam 358,4 milyon ruble (4 milyon dolardan fazla) sigorta ödemesi yapılmıştır» denilmektedir.
Ama asıl mesele rakamlar değildir. Ödeme listesinin ardından açıklamada doğrudan suçlamalar gelmektedir: «Bir dizi medya kuruluşu ve blog yazarının bu hassas konuda kamuoyunu yanlış bilgilendirme girişimleri, onların ve arkalarındaki kişilerin yıkıcı niyetlerinden ve ahlaki ölçütlerden tamamen yoksun olduklarından şüphe bırakmamaktadır». Ve sonunda Rusya Dışişleri şunu vurgulamaktadır: «Açık spekülasyonlara ve provokasyonlara kanmamanızı çağırıyoruz… Tekrar uyarıyoruz: dikkatli olun, dijital hijyene uyun ve yalnızca resmi bilgilere ve doğrulanmış kaynaklara güvenin».
Rusya Dışişleri, metninde milyarlar ve milyonlardan bahsederek ayrıntılı şekilde sadece sigorta ödemelerini rapor etmektedir. Ancak asıl mesele — Azerbaycan’ın talep ettiği tazminat ve suçluların cezalandırılması — tamamen göz ardı edilmektedir. Bu ise bambaşka bir düzlemdir.
İşte kritik fark tam burada ortaya çıkıyor. Sigorta ödemeleri, iyi niyet göstergesi değil, havayolu şirketlerinin önceden sigortacılara yatırdığı primler karşılığında zararın telafisidir. Arabayla aynı: arabanız için sigorta yaptırırsınız, kaza olursa şirket zararı karşılar. Ama kimse bunu devletin «tazminatı» saymaz — bu sadece önceden ödenmiş poliçe karşılığında yapılan bir ödemedir. Burada da aynı durum geçerlidir: AZAL’ın sigorta poliçesi vardı ve bu ödemeler onun üzerinden yapılmaktadır.
Sigorta ödemeleri 1999 Montreal Sözleşmesi ile düzenlenir ve tamamen teknik bir prosedürdür. Sözleşme, tüm hava taşıyıcılarını sorumluluklarını sigortalama yükümlülüğü altına sokar. Uçak kazası durumunda, yolculara ve ölenlerin ailelerine yönelik mali yükümlülükleri genellikle sigorta şirketi üstlenir. Yani bu, suçun kabulü değil, yalnızca sigortacının yükümlülüklerini yerine getirmesidir.
Tazminat ise, 2001 tarihli BM Genel Kurulu kararı “Devletlerin Uluslararası Hukuka Aykırı Fiillerden Doğan Sorumluluğu” ile güvence altına alınmıştır. 36. maddede şu vurgulanır: «Uluslararası hukuka aykırı fiilden sorumlu olan devlet, bu fiilden kaynaklanan zararı tazmin etmekle yükümlüdür». Yani bu, devletin kendi organlarının hukuka aykırı eylemleri nedeniyle zararı karşılamak zorunda olmasıdır. Bu olayda — Azerbaycan uçağını düşüren Rus askerleri. Ve bu artık muhasebe değil, sorumluluk meselesidir.
Ama Rusya Dışişleri ve soruşturma makamları hâlâ Rus askerlerinin suçunu ve cezalandırılmasını dile getirmiyor. Ne kabul, ne gerçek özür, ne de sorumluluk alma girişimi var. Yalnızca Azerbaycan medyası ve blog yazarlarını suçlayan açıklamalar var, çünkü onlar rahatsız edici sorular sordular.
Tarih, devletlerin sorumluluk üstlendiği birçok örnek bilir. 2003’te Libya, 1988’de Lockerbie üzerindeki terör saldırısından dolayı sorumluluğunu kabul etmiş ve her bir kurbanın ailesine 10 milyon dolar ödemiştir. 2020’de İran, Ukrayna PS752 seferini düşürdüğünü kabul etmiş ve ölenlerin yakınlarına 150 bin dolar ödeme sözü vermiştir.
Farklı ülkelerin deneyimi gösteriyor ki, sorumluluk devlete ait olduğunda konu sigorta değil, tazminattır. Bu bağlamda Rusya Dışişleri’nin pozisyonu açıkça inkâr çizgisinin devamı gibi görünüyor — sadece sigorta ödemeleri kabul ediliyor, ama devlet sorumluluğu ve tazminat meselesi gizleniyor.
Siyasi hesap gayet açıktır. Rusya Dışişleri’nin açıklaması öncelikle iç kamuoyuna yöneliktir; ödenen milyarlar ve milyonlar «Rusya dürüstçe yükümlülüklerini yerine getirdi» mesajı vermelidir. Agresif retorik de buna ağırlık katıp suçu medya ve blog yazarlarına yüklemektedir. Ancak Rusya dışındaysa bu, yalnızca bir propaganda bülteni gibi algılanıyor; sigorta ödemelerine dair kuru raporlar, sorumluluk tartışmasını bastırmak için kullanılıyor. Azerbaycan ise sigorta ile tazminat arasındaki farkı gayet iyi bilmektedir. Ve Bakü için tazminat meselesi ilkeseldir. Sigorta ödemelerinden söz edip tazminatı görmezden gelmek, konuşmayı bilinçli olarak başka yöne çekmektir.
Moskova usulü dijital hijyen şöyle görünüyor: önce uçağı düşür, sonra sigorta ödemesiyle övün ve şüphe eden herkesi «yıkıcı unsur» ilan et.
Ve Moskova’nın çizgisi aynı kaldıkça — özünden kaçış, kavramların çarpıtılması, ithamlar, suç ve cezadan sessizlik — Azerbaycan ile Rusya arasındaki ilişkilerin normalleşmesinden söz etmek mümkün olmayacaktır. Azerbaycan uçağı trajedisi kapatılmış bir sigorta dosyası değil, Rusya’nın er ya da geç hesap vermek zorunda kalacağı bir sorumluluk meselesi olarak kalmaktadır.
Son olarak, bu yıl Temmuz ayında yapılan üçüncü Şuşa Küresel Medya Forumu’nda Cumhurbaşkanı Aliyev’in sözlerini bir kez daha hatırlatmak isteriz. Bu ifade, Azerbaycan ile Rusya arasındaki durumu en iyi şekilde yansıtmaktadır:
«Bizim için her şey açık. Ne olduğunu biliyoruz, bunu kanıtlayabiliriz ve Rus yetkililerin de ne olduğunu bildiklerini biliyoruz. Ve şu soru ortaya çıkıyor: Neden onlar komşunun yapacağı şeyi yapmıyorlar?»
Kaynak: Caliber.Az
