Çin’deki Şanghay İşbirliği Örgütü zirvesi konuşmalardan çok sembollerle ilgili ve Pekin’in Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’e kırmızı halı seremonisi, haritanın artık petrol kuyuları etrafında değil lojistik üzerinden yeniden çizildiğinin göstergesi, diyor Kafkasya Tarihi Merkezi Direktörü Azerbaycanlı tarihçi Rizvan Hüseynov. Pazartesi sabahı Rasim Babayev ile Modern Conversation YouTube kanalında kaydedilen bir röportajda Hüseynov, enerji kaynaklarını kontrol etmeye dayalı “eski düzen”in yerini tedarik zincirleri ve kara yolları üzerindeki mücadelenin aldığını savundu. Bu dünyada, dedi, Azerbaycan’ın değeri artıyor.
“Çin semboller ülkesidir,” dedi Aliyev’in karşılanma törenini işaret ederek. “Verilen mesaj yeni transit mimarideki statü ve rol hakkındadır.”
Fıçılardan koridorlara
Hüseynov’un temel iddiası nettir: küresel mücadele petrol ve gaz sahipliğinden lojistiği—demiryolları, karayolları, limanlar ve bunları açık tutan siyasi güvenlik—kontrol etmeye kaymıştır. Ona göre ŞİÖ’nün pratik ağırlığı alternatif finans tasarımlarından çok (“ABD doları olmadan zor”) Avrasya’yı birbirine bağlayan projelerde yatıyor.
Bu da zirvedeki yan görüşmelerin önemini açıklar, dedi. Aliyev ile Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan arasında (sonradan Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da katıldığı) temasları, ayrıca Pakistan liderliğiyle olumlu sinyalleri vurguladı. Belarus Cumhurbaşkanı Aleksandr Lukaşenko ile ayrı görüşmenin de Moskova’ya mesaj kanalı işlevi görebileceğini öne sürdü.
Olmayabilecek görüşme
Hüseynov, herhangi bir Aliyev–Putin görüşmesinin, Bakü’nün düşürülen AZAL uçağıyla ilgili hesap sorma talebine göre değerlendirileceğini söyledi. Rusya’nın bu konudan kaçındığını iddia etti. “Netlik olmadan gerçekleşecek bir görüşme temeli düzeltmez,” dedi ve Aliyev’in son Al Arabiya röportajında Bakü’nün sertleşen tutumunun görülebildiğini ekledi.
Kremlin’in Azerbaycan’a baskı yapmayı amaçlayan medya kampanyasını da Bakü’nün kararlılığını yanlış okuma olarak tanımladı.
Ermenistan’ın ikilemi—ve Pakistan ile yeni açılım
Ermenistan’ın Pakistan’a yönelimi konusunda Hüseynov, yaygın görüşü tersine çevirdi: bunun Bakü için sorun olmadığını, aksine Azerbaycan’ın bölgesel kazanımlarının teyidi olduğunu ve Hindistan’ın Güney Kafkasya’daki etkisini azalttığını söyledi. Sonuçta, Azerbaycan–Türkiye–Pakistan üçgeninin güçlendiğini, İsrail’in de belirli alanlarda iş birliği yaptığını belirtti.
ŞİÖ üyeliği konusunda ise, Erivan’ın Bakü’den daha istekli olduğunu, bunun da büyük ölçüde çok taraflı bağışçı kanallarına erişim arzusundan kaynaklandığını söyledi. Azerbaycan’ın çoğu projesini “kendi finanse ettiğini” ve bu yüzden daha seçici olabildiğini vurguladı.
Zengezur saati işliyor
Her şeyin Zengezur koridorundan geçtiğini söyledi. Paşinyan’ın anayasa değişiklikleri ve referandum tarihini—Azerbaycan ile tam bir barış anlaşmasının ön koşulları—2026 sonlarından 2027’ye kaydırdığını ve böylece anlaşma ufkunu ötelediğini belirtti. Bakü’nün yaklaşık 40 kilometrelik yol kesimini “izin verilse yaklaşık bir yılda” inşa edebileceğini söyledi. Ermenistan’ın referandum ve yol konusundaki temposunun, niyetlerinin en açık göstergesi olduğunu savundu.
Moskova’nın daralan seçenekleri, Tahran’ın uyumu, Ankara’nın yükselişi
Hüseynov, Rusya’nın Sovyet çöküşünden sonra sahip olduğu inisiyatifi kaybettiği bir bölge tasvir etti. Ermenistan’da Moskova’ya yakın olduğu iddia edilen isimlerin tutuklanmasını Kremlin için ciddi bir darbe olarak niteledi ve ABD’nin Erivan’a güvenlik garantilerinin Rusya’nın seçeneklerini daha da daralttığını söyledi. Kremlin’in nüfuzunu korumak istiyorsa Azerbaycan ile normalleşmek ve Türkiye’nin merkezi rolünü kabul etmek zorunda olduğunu ifade etti.
İran konusunda ise Moskova ile soğuyan ilişkilerden ve Tahran’ın Güney Kafkasya’daki yeni gerçekleri isteksizce de olsa kabul edişinden bahsetti. Bunun, üst düzey İran ziyaretlerinin yeni tonunda ve Pakistan ile ŞİÖ çerçevesinde azalan gerilimde görülebileceğini söyledi.
Türkiye’nin ise “tempo belirleyici” olduğunu savundu. Üst düzey askeri atamaları, “Mavi Vatan” doktrinini ve Libya ile yeni anlaşmaları örnek göstererek Ankara’nın daha büyük bir Doğu Akdeniz rolüne hazırlandığını söyledi. Bu duruşun yalnızca İran için değil, aynı zamanda İsrail için de hesapları değiştirdiğini belirtti.
Orta Asya birleşiyor
Hüseynov, son Azerbaycan–Özbekistan–Türkmenistan hattını Moskova için “Türkistan’da” stratejik kayıp ve Hazar merkezli bir lojistik omurganın yapı taşı olarak tanımladı. Özbekistan’ın üretim kapasitesi ve Türkmenistan’ın katılımının, nihayetinde Zengezur’un açılmasına bağlı bağlantıları güçlendirdiğini söyledi.
İzlenecekler
-
Aliyev’in Çin’de Putin ile görüşüp görüşmeyeceği—ve Rusya’nın AZAL meselesini somut şekilde ele alıp almayacağı.
-
Ermenistan–Pakistan normalleşmesi ve Hindistan’ı da içeren olası ŞİÖ koreografisi.
-
Zengezur koridoru takvimi ile Ermenistan’ın anayasa referandumu arasındaki uyum.
-
Türkiye’nin Güney Kafkasya’dan Doğu Akdeniz’e derinleşen rolü.
-
Rusya’nın yeni haritayı kabul edip etmeyeceğine dair işaretler.
Hüseynov’un tezi nettir: mücadele varilden koridorlara kaydıkça Azerbaycan’ın etkisi Türkiye’nin erişimiyle birlikte artıyor. Ermenistan Batı’ya yöneliyor ama temkinli; İran uyum sağlıyor; Rusya ise ya uyum sağlayacak ya da daha fazla zemin kaybedecek. ŞİÖ zirvesi ise tüm bu çizgilerin kamuya açık şekilde çekildiği sahnedir.
