Yapay zekâ (YZ) birçok ülkede artık okul müfredatlarına girdi ve Tokyo’dan Tallinn’e kadar sınıflarda ayrı bir ders haline geldi. Ancak Azerbaycan’da YZ’nin eğitime entegrasyonu hâlâ yavaş ve dengesiz ilerliyor.
Peki bunun nedeni ne — ve bunu değiştirmek için neler yapılıyor?
Altyapı ve Personel Eksikliği Entegrasyonu Yavaşlatıyor
Eğitim uzmanı Goshgar Mehərrəmov’a göre, ülke okulları hâlâ gerekli altyapıdan ve eğitimli personelden yoksun.
“Her sınıfta bilgisayar veya istikrarlı internet bağlantısı yok. Birçok öğretmenin dijital okuryazarlığı sınırlı — bazıları YZ’nin temel kavramlarını bile bilmiyor. Bu koşullarda YZ’yi ders olarak öğretmek imkânsız,” dedi.
Bir diğer eğitim uzmanı Mezahir Məmmədli ise, kamu okullarında YZ’nin tam entegrasyonunun yakın vadede olası olmadığını düşünüyor.
“Önce nitelikli eğitmenleri yetiştirmemiz, güçlü bir teknik temel kurmamız ve ulusal müfredatı uyarlamamız gerekiyor. Aksi hâlde Azerbaycan, YZ’nin zaten eğitimin bir parçası olduğu Avrupa ülkelerinin gerisinde kalma riskiyle karşı karşıya kalır — bu da iş gücümüzün gelecekteki rekabet gücünü zayıflatabilir,” dedi Media.Az’a.
Yine de Məmmədli, Azerbaycan Bilimler Akademisi bünyesindeki bazı kurumlarda deneysel YZ projelerinin yürütüldüğünü belirtiyor — bunlar arasında öğrencilerin sorularına gerçek zamanlı yanıt verebilen sistem prototipleri de var. Ancak bu teknolojilerin ülke genelinde uygulanması “zaman ve disiplin” gerektirecek, diyor.
Öğrencilerin Pasif Kullanıcılara Dönüşme Riski
YZ’ye erken yaşta maruz kalmak öğrencileri teknolojiye aşırı bağımlı hale getirebilir mi?
Mehərrəmov bu endişeyi reddediyor:
“YZ, oyunlardaki gibi dopamin temelli davranışları tetiklemez. Bağımlılık veya ödül döngüsü yaratmaz — bu bir öğrenme aracıdır, oyuncak değil.”
Ancak bir diğer uzman, Ramin Nuraliev, eleştirel düşünme odaklı bir yaklaşım olmadan YZ eğitiminin yaratıcı düşünürlerden çok pasif kullanıcılar yetiştirme riski taşıdığını söylüyor. Uluslararası modellerde olduğu gibi — insanların geleneksel diplomalar olmadan bilişim sektörüne girebildiği sistemlerin — Azerbaycan’a da uyarlanabileceğini belirtiyor.
“Okulda YZ öğrenmek bağımlılık yaratmaz — teknolojinin nasıl çalıştığını anlamaya yardımcı olur,” dedi.
Uzmanlar, YZ derslerinin mantık, matematik ve problem çözme kurslarıyla birlikte verilmesi gerektiği konusunda hemfikir — bunlar, PISA gibi uluslararası test sistemlerinde de önceliklidir.
Bakanlığın Görüşü: YZ Zaten Bilişim Dersi Kapsamında
Azerbaycan Bilim ve Eğitim Bakanlığı’na göre, YZ ile ilgili konular zaten bilişim müfredatının bir parçası olarak yer alıyor.
Öğrenciler bilgi kültürü, siber güvenlik ve veri koruma temellerini — YZ ve uygulamalarına giriş dâhil — öğreniyorlar.
“Bu çerçevede, şu anda YZ’yi ayrı bir ders olarak tanıtma ihtiyacı bulunmamaktadır,” dedi bakanlık Media.Az’a.
Hükümetin 2022–2026 Sosyo-Ekonomik Kalkınma Stratejisi, erken dijital okuryazarlığı, eğitimde bilişim teknolojilerinin genişletilmesini ve çevrimiçi öğrenmeye erişimin artırılmasını vurguluyor.
Şu ana kadar, yaklaşık 3.798 devlet okulunun %90’ı fiber optik, GPON, ADSL veya kablosuz ağlar aracılığıyla internete bağlandı. Tam kapsama birkaç yıl içinde hedefleniyor.
“Dijital Beceriler” Projesiyle YZ Dersleri Sınıflarda
Uluslararası eğitim şirketi Algorithmika ile iş birliği içinde başlatılan “Dijital Beceriler” girişimi, 2017’den bu yana bilişim derslerini modernize etti.
2024–2025 eğitim yılında YZ tabanlı dersler programa eklendi ve 2025–2026’dan itibaren öğrenciler sinir ağlarıyla doğrudan çalışarak akademik ve gerçek yaşam problemlerini çözmeye başlayacak.
Güncellenmiş Bilişim müfredatına göre öğrenciler, YZ’yi kademeli olarak öğreniyor:
5. sınıf: Görsel sunumlar için görsel YZ araçları
6. sınıf: YZ destekli imla ve dilbilgisi kontrolü
7. sınıf: ChatGPT ve benzeri sistemler için komut yazımı
8. sınıf: YZ ile multimedya içerik oluşturma
9. sınıf: HTML/CSS ile site oluşturma ve kod otomasyonu
10. sınıf: Sinir ağları ve medya üretimi
11. sınıf: Gelişmiş YZ projeleri ve uygulamalı problem çözme
Gelişmiş bilişim programlarına sahip okullarda öğrenciler ayrıca Python’un Pandas kütüphanesini öğrenerek veri analitiği ve makine öğrenimine hazırlanıyor.
Öğretmenleri YZ Çağına Hazırlamak
Öğretmenleri desteklemek için Algorithmika ve Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi (ASPU), “Öğretmenin Çalışmasında Yapay Zekâ” adlı özel bir kurs başlattı.
Program, öğretmen adaylarını ders planlamada, değerlendirme kriterleri oluşturmada ve öğrencilere kişiselleştirilmiş öğrenme desteği sağlamada yapay zekâyı kullanma konusunda eğitiyor.
Bu arada Bakü’de aktif olan “Dijital Okul” adlı ulusal platform, okulların yönetim ve öğrenme süreçlerini dijitalleştirerek şeffaflığı ve verimliliği artırıyor.
İleriye Bakış
Uzmanlar, Azerbaycan’ın eğitime YZ entegrasyonunun kademeli fakat kaçınılmaz olacağı konusunda hemfikir. Altyapı, öğretmen eğitimi ve pilot projeler gibi temeller atılıyor. Geriye kalan şey, sistematik uygulama — YZ’nin sadece elit okullar için bir lüks değil, gelecek nesil için temel bir beceri haline gelmesini sağlamak.
