Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) 12. Zirvesi Salı günü Azerbaycan’ın kadim Gebele kentinde toplandı ve Türk dünyasının dört bir yanından devlet ve hükümet başkanlarını bir araya getirdi. Zirvede dayanışmanın pekiştirilmesi, güvenlik iş birliğinin güçlendirilmesi ve ekonomik entegrasyonun derinleştirilmesi hedeflendi.
Türk İş Birliğinde Yeni Bir Dönem
Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Türkiye, Özbekistan, Kazakistan, Kırgızistan, Türkmenistan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti liderlerini, ayrıca gözlemci olarak katılan Macaristan Başbakanı Viktor Orbán’ı ağırlayarak, TDT’nin “artık sadece bir iş birliği platformu değil, yükselen bir jeopolitik merkez” haline geldiğini vurguladı.
Kadim Kafkas Arnavut Krallığı’nın başkenti olan Gebele, medeniyetlerin kesişim noktası olarak sembolik öneme sahip bir şehir olarak seçildi. Aliyev, açılış konuşmasında, TDT Sekretaryası’na destek amacıyla Azerbaycan’ın 2 milyon dolarlık katkı sağlayacağını ve 2026 yılında üye devletler için ortak askeri tatbikatların Azerbaycan’da yapılmasını önerdi. “Günümüz dünyasında askeri güç, bağımsızlık ve toprak bütünlüğünün temel dayanağıdır.” diyen Aliyev, “Türk dünyası bölgesel barış ve güvenliği sağlama konusunda tek bir güç merkezi olarak hareket etmelidir.” ifadelerini kullandı.
Aliyev, Orta Koridor ve Zengezur Koridoru’nun Avrasya bağlantısı açısından hayati öneme sahip olduğunu vurguladı. “Azerbaycan, Türkiye ile Orta Asya arasında coğrafi, ekonomik ve stratejik bir köprü görevi görüyor.” dedi. “Zengezur Koridoru’nun açılması, Kuzey-Güney ve Doğu-Batı ulaşım ağlarını güçlendirecek, tüm Türk dünyasını birbirine daha da yakınlaştıracaktır.”
Ayrıca Aliyev, Azerbaycan’ın yeşil enerjiye olan bağlılığını yeniden teyit ederek, 2030 yılına kadar ulusal enerji üretiminin yüzde 40’ının güneş, rüzgar ve hidroelektrik gibi yenilenebilir kaynaklardan sağlanacağını belirtti.
Azerbaycan Cumhurbaşkanı, 1926’da Bakü’de düzenlenen Birinci Türkoloji Kongresi’nin 100. yıl dönümünün, 2026 yılında TDT çerçevesinde resmi anma yılı ilan edilmesini önerdi.
Erdoğan: “Gelecek Nesiller İçin Güçlü Bir Türk Dünyası”
Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, zirveye ev sahipliği yaptığı için Azerbaycan’a teşekkür etti ve dil mirasının korunmasıyla birlikte teknoloji ve yapay zekâ alanlarında ilerleme sağlanması amacıyla “Büyük Türk Dili Modeli” oluşturulmasını önerdi.
“Türkiye olarak Azerbaycan ve Ermenistan liderleri arasında imzalanan Washington Bildirgesi’ni olumlu bir adım olarak görüyoruz.” diyen Erdoğan, “Bugün bir kez daha gösteriyoruz ki Türk devletleri, dayanışma, karşılıklı saygı ve kardeşlik ruhuyla geleceğe güvenle bakıyor. Hep birlikte çocuklarımıza daha güçlü bir Türk dünyası bırakabiliriz.” ifadelerini kullandı.
Mirziyoyev: “Barış Bildirgesi Ortak Bir Başarıdır”
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Azerbaycan’a misafirperverliği için teşekkür ederek, ülkenin Şuşa, Hankendi ve Ağdam’daki savaş sonrası yeniden inşa çalışmalarını övdü.
“Karabağ’ın yeniden doğuşuna tanıklık ediyoruz.” dedi. “Cumhurbaşkanı Aliyev ve Başbakan Paşinyan tarafından imzalanan barış bildirgesi, güçlü siyasi iradenin bir sonucudur – bu, tüm Türk dünyasının ortak zaferidir.”
Mirziyoyev, bildirgenin TDT üyeleri arasında ticaret, ulaştırma ve insani değişim alanlarında yeni iş birliği fırsatları doğurduğunu vurguladı.
Tokayev: “Türkler Birlik Olursa Daha Güçlüdür”
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokayev, Washington barış bildirgesini “30 yıllık bir çatışmayı sona erdiren tarihi bir belge” olarak nitelendirdi.
“Jeopolitik çalkantıların yaşandığı bir dünyada Türk devletleri ortak çıkarlarını savunmak için birlikte hareket etmelidir.” dedi. Tokayev, şair Bahtiyar Vahabzade’nin sözlerini hatırlattı: “Bir Türk, başka bir Türke düşman olmamalıdır.”
Tokayev ayrıca, Kazakistan, Azerbaycan ve Özbekistan’ı birbirine bağlayan Yeşil Enerji Koridoru girişimini “uygulamaya dönük ve geleceğe yönelik bir iş birliği modeli” olarak tanımladı.
Caparov: “Kafkasya’da Barış Ortak Hedefimizdir”
Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadır Caparov, Azerbaycan’ı TDT dönem başkanlığını devraldığı için tebrik etti ve Bakü ile Erivan arasındaki barış sürecini övdü.
“Cumhurbaşkanı Aliyev ve Başbakan Paşinyan tarafından imzalanan bildirge, Güney Kafkasya’da kalıcı barış, güvenlik ve karşılıklı güven inşa etme kararlılığını ortaya koymaktadır.” dedi.
Caparov, üye devletleri 2026’da Kırgızistan’da düzenlenecek Dünya Göçebe Oyunları’na davet etti ve Azerbaycan’ın dönem başkanlığının teşkilatın küresel konumunu güçlendireceğine inandığını belirtti.
Berdimuhammedov: “Kardeşlik Bizim Temelimizdir”
Türkmenistan Halk Meclisi Başkanı Gurbangulu Berdimuhammedov, Türk halkları arasında birlik ve dayanışmanın sürdürülmesi çağrısında bulundu.
“TDT, ortak tarih, kültür, miras ve dili paylaşan kardeş milletleri bir araya getiriyor.” dedi. “Amacımız, dostluk ve iş birliğini hem bölgesel hem de uluslararası düzeyde güçlendirmektir.”
Berdimuhammedov, Türkmenistan’ın Azerbaycan’a hediyesi olarak Füzuli’de yeni bir cami inşa edeceğini duyurdu. Bu caminin, Türk halkları arasındaki dostluk ve inancın sembolü olacağını söyledi. Günün ilerleyen saatlerinde liderler, caminin temel atma törenine katıldı.
Orbán: “Azerbaycan Avrupa İçin Stratejik Ortaktır”
Macaristan Başbakanı Viktor Orbán, Azerbaycan’ın ekonomik dinamizmini, yenilenebilir enerji alanındaki liderliğini ve bölgesel istikrarını övdü.
“Başarılarınız, Orta Asya ve Hazar bölgesinin Avrupa kıtasının ‘altın rezervi’ olduğunun kanıtıdır.” diyen Orbán, Azerbaycan’ın enerji projelerine Macar şirketlerinin katılmasına izin verdiği için Aliyev’e teşekkür etti. “Biz sadece dost değiliz – stratejik ortaklarız.” dedi.
Ersin Tatar: “Karabağ Zaferi Türk Dünyasının Ortak Başarısıdır”
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ersin Tatar, Azerbaycan’ın 2020’deki zaferini “adaletin ve ulusal iradenin zaferi” olarak nitelendirerek, bunun tüm Türk coğrafyasında yankı bulduğunu söyledi.
“Türk dünyası birlik olduğunda, her türlü zorluğun üstesinden gelebilir.” dedi. “Bu zafer hepimize – büyük Türk ailesine – aittir.”
Zirvenin Kapanışı
Zirve, savunma, enerji, ulaşım ve kültürel iş birliği alanlarında ortak girişimleri belirleyen Gebele Bildirgesi’nin imzalanmasıyla sona erdi.
Genel Sekreter Kubanıçbek Ömüraliyev, Türk Üniversiteleri Birliği Daimi Sekretaryası’nın kurulacağını ve Azerbaycan’ın yeni katkısıyla kısmen finanse edilecek özel bir program fonu oluşturulacağını açıkladı.
“Zengezur Koridoru, Türk dünyasını jeopolitik olarak güçlendirecek.” diyen Ömüraliyev, bunu “modern bir İpek Yolu” olarak tanımladı.
Zirveyi kapatan Cumhurbaşkanı Aliyev, “Türk halkları arasındaki dostluk ve kardeşliği güçlendirmeye yönelik değerli katkılarından dolayı” mevkidaşlarına teşekkür etti. “Bugünkü görüşmeler, TDT’nin yolculuğunda bir sonraki aşamayı tanımlamaktadır.” dedi. “Hep birlikte refah, birlik ve barış dolu bir geleceği inşa ediyoruz.”
